Gehandicapt, zwakbegaafd of anderszins, mag iedereen maar kinderen krijgen?
Onlangs kon je op NPO2 kijken naar de documentaire ‘Moederliefde’, waarin de verstandelijk beperkte Yvonne en Bertus geportretteerd werden. Zij kregen samen vijf kinderen, die alle vijf uit huis geplaatst werden, omdat ze niet in staat waren voor hen te zorgen. Waardoor de vraag rijst: mag iedereen zomaar kinderen krijgen, of zouden we daar bij sommige mensen een stokje voor moeten steken?
Deze documentaire was het vervolg op een uitzending van Zembla van twintig jaar geleden waarin te zien was hoe Yvonne en Bertus maar door bleven gaan met kinderen krijgen, ondanks dat die kinderen steeds maar uit huis geplaatst moesten worden en ondanks herhaaldelijk advies van de huisarts en Jeugdzorg om zich toch vooral niet meer voort te planten. Bertus zei destijds zelfs: “We gaan net zo lang door tot we er eentje mogen houden.” Een streven dat niet behaald werd. Hun vier dochters en hun zoon werden allemaal weggehaald bij hun ouders. Onterecht, volgens Bertus en Yvonne. Terecht, volgens iedereen die vijf minuten naar deze mensen gekeken had. Want Bertus en Yvonne, die zouden geen kinderen moeten krijgen.
Lees ook: Kom maar op met die mom power!
Bertus en Yvonne groeiden op in tehuizen en ontmoeten elkaar in de tram in Rotterdam. Beiden hebben een aanzienlijke verstandelijke beperking en zijn daardoor niet of nauwelijks in staat om de consequenties van hun daden te overzien. Voor zichzelf zorgen is al een hele opgave, wat duidelijk te zien is in beide documentaires. Hun huis is een chaos en bovendien behoorlijk onhygiënisch, heel veel dingen zijn bijzonder lastig voor ze om te begrijpen en ze hebben dan ook continue hulp en sturing nodig om het te kunnen redden in de maatschappij. Desondanks hebben ze een grote kinderwens en zijn ze van mening dat ze prima in staat zijn om nageslacht groot te brengen. Hun verontwaardiging dat de rest van de wereld daar anders over denkt is dan ook groot. Want, zegt Bertus: “Ze gunnen ons gewoon geen kinderen.”
Twintig jaar later volgen we hun jongste dochter Cynthia, inmiddels 21 jaar en met een turbulent verleden achter de rug. Cynthia is van pleeggezin naar pleeggezin gesleept, heeft geen opleiding afgemaakt en zit bovendien tegen een burn-out en een depressie aan. Ze woont op dat moment tijdelijk weer bij haar moeder, die inmiddels gescheiden is van haar man en in viezig appartement vol katten woont. Moeder Yvonne vertelt dat Cynthia eigenlijk het enige kind is waar ze nog structureel contact mee heeft. De andere kinderen willen niks meer met hun ouders te maken hebben, uit woede, verdriet en frustratie over hun tragisch verlopen jeugd. Yvonne zegt meermaals dat ze het allemaal niet begrijpt. Want ze is toch hun moeder? Het is een pijnlijk tafereel om aan te zien: deze treurige, viezige vrouw in haar nog veel viezere huis, die niks van het leven begrijpt. En haar dochter, duidelijk met heel veel littekens op haar nog maar zo jonge ziel, verkregen door het leven wat ze eigenlijk helemaal niet had moeten krijgen. Want dat is wel wat je denkt als je ernaar kijkt: iemand had deze mensen gedwongen moeten steriliseren.
Dat is natuurlijk ook de vraag die de documentaire opwerpt: moet iedereen zomaar kinderen kunnen krijgen? Moeten mensen die van voren eigenlijk niet weten dat ze van achteren leven niet beperkt worden in hun mogelijkheden? De kinderen van Yvonne en Bertus hebben zonder uitzondering een heel moeilijk leven geleid en dragen trauma’s met zich mee waar ze hoogstwaarschijnlijk nooit meer overheen komen. Was het niet beter geweest als hen dit leven bespaard was gebleven? Voor henzelf, maar ook voor de maatschappij, die op moet draaien voor de gevolgen van de keuzes van twee mensen die eigenlijk helemaal geen keuzes kunnen maken. Want afgezien van het schrijnende emotionele aspect, is er ook nog de praktische kant van het verhaal: het feit dat er ontzettend veel tijd, energie en geld in deze mensen gestopt moet worden om ze van de ondergang te behoeden. En is voorkomen eigenlijk niet altijd beter dan genezen?
Theoretisch gezien natuurlijk wel. Maar zo zwart-wit is het nou eenmaal niet. Diezelfde maatschappij heeft er namelijk ook voor gezorgd dat dit soort situaties kunnen ontstaan. In vroeger tijden hadden mensen zoals Yvonne en Bertus het namelijk waarschijnlijk helemaal niet overleefd. Toen het Darwinisme nog hoogtij vierde, redden de zwakkeren in de samenleving het namelijk niet eens tot de vruchtbare leeftijd. Survival of the fittest tenslotte en daar horen Yvonne en Bertus duidelijk niet bij. Echter, geëvolueerd als we tegenwoordig zijn, gaan ook de zwakste schakels niet meer ten onder en blijven die dus deel uitmaken van de maatschappij. En dan moet je er wat mee, want het zou wat al te cru zijn om al onze zwakbegaafden en gehandicapten gewoon maar in de goot te laten kreperen. Dus faciliteren we ze waar we kunnen en hoewel dat niet meer dan logisch en het verantwoorde is om te doen, krijg je er ook een hoop gedonder van. En dan is de vraag: moet je als maatschappij die verantwoordelijkheid dan niet nog verder doortrekken en de scepter waarmee zij over hun leven zwaaien confisqueren?
Mag iedereen zomaar kinderen krijgen? Vanuit puur rationeel oogpunt gezien natuurlijk niet. Want er zijn gewoon mensen die die verantwoordelijkheid niet aan kunnen. Die een kind niet kunnen bieden wat het nodig heeft. Hadden Yvonne en Bertus gesteriliseerd moeten worden? Mijn gevoel schreeuwt ja. Maar mijn verstand zegt dat dat gewoon niet kan. Omdat het ethisch niet verantwoord is. Niemand heeft het recht om te beslissen over een leven dat niet het jouwe is en over andermans lichaam. Bovendien: wat zijn dan de criteria? Gaan we een IQ-grens instellen waaronder je je niet mag voortplanten? Maar kun je dat rechtvaardigen? Want je hoeft in principe niet slim te zijn om een kind groot te brengen. Je moet er goed voor kunnen zorgen. En niet zo’n hoog IQ hebben wil niet automatisch zeggen dat je dús niet goed voor een kind zou kunnen zorgen. Daarnaast is het natuurlijk een glijdende schaal. Want voor je het weet valt de macht om te beslissen wie zich wel en wie zich niet zou mogen voortplanten in de verkeerde handen. En dan zou het weleens plotseling niet alleen meer kunnen gaan om mensen met een verstandelijke beperking, maar ook over mensen van een bepaald ras, geaardheid of soortgelijke zaken. En we weten allemaal wat voor ellende daarvan komt.
Ik vind het ingewikkelde materie en wat nou echt wijsheid is, weet ik gewoon niet. Zelf krijg ik er op regelmatige basis van redelijk dichtbij te maken, aangezien mijn zoon op een school zit met veel kinderen met een verstandelijke beperking, waarvan de ouders ze zelf vaak ook niet alle vijf op een rijtje hebben. Soms zie ik daar in de wandelgangen of tijdens bijeenkomsten ook wel mensen waarvan ik me afvraag of het nou heel verstandig is dat die zich hebben voortgeplant, of hoor je schrijnende verhalen over bepaalde gezinnen. Maar ja, is het aan ons, de mentaal bevoordeelden, om daarover te beslissen? Van dat idee krijg ik toch een enigszins ongemakkelijk gevoel. De tijd dat we onze melaatsen lieten verbannen naar een eiland waar ze langzaam uit zouden sterven is tenslotte wel voorbij en ieder mens, slim of minder slim, gehandicapt of helemaal gezond, moet dezelfde rechten, verworvenheden en kansen kunnen krijgen. Gedwongen sterilisatie, ik denk dus dat het eigenlijk gewoon niet kán. Ook niet als het eigenlijk wel móet. Want we mogen dan wel niet meer in de tijd van Darwin leven, dat wil nog niet zeggen dat we in de huid van God (of in welke of wat voor schepper je dan ook gelooft) mogen kruipen.
Lees ook: Waarom het internet van ouders geen leukere mensen maakt.
Vala van den Boomen (41 jaar) heeft drie kinderen: een zoon van 12, die autisme heeft, en twee dochters van 10 en 6 jaar, die de chronische aandoening EDS hebben, net als zijzelf. Ze is getrouwd met Mario en werkt als beleidsmedewerker in de Tweede Kamer. De eerste tien jaar van haar moederschap heeft Vala niet geslapen, omdat haar kinderen altijd wakker waren. Die schade probeert ze nu in te halen. En dat is hard nodig, want de puberteit staat voor de deur. Dat brengt weer heel nieuwe uitdagingen met zich mee, dus heeft ze al haar krachten nodig.
