Janneke vindt de prestatiedruk bij kleine kinderen echt veel te heftig

Over 1,5 jaar mogen Jannekes kinderen voor het eerst naar school. Ze heeft er nog niet zo’n zin in. Want is ons schoolsysteem niet hopeloos achterhaald?

Lees ook: De wonderlijke wereld van de basisschool (je kunt er maar beter op voorbereid zijn)

Plaatsnamen stampen, tafels opdreunen, toetsen maken: al op de basisschool wordt er behoorlijk wat van onze kinderen verwacht. Dat begint vaak al op de kleuterschool. Ik herinner me nog de druk die ik als kleuter (!) ervoer om te presteren. Toen ik op de kleuterschool zat, werden mijn ouders eens op school ontboden voor een gesprek. Uit een toets (!) was gebleken dat ik hoogbegaafd was (ooit een hoogbegaafde kleuter ontmoet?) en dat ik leed aan faalangst (wat wellicht te maken had met het feit dat ik dit soort toetsen moest doen). Gelukkig begon mijn moeder heel hard te lachen en zei ze dat het allemaal wel mee zou vallen. Thuis liet ze me gewoon doen waar ik goed in was: spelen.

Maar in de loop van de jaren werd de prestatiedruk op school wel langzaam opgevoerd. We moesten tafels uit ons hoofd leren, wat me regelmatig paniekaanvallen bezorgde. Ik snapte helemaal niks van het dwangmatig opdreunen van die rijtjes. We kregen overhoringen, moesten huiswerk maken, en elk jaar een spreekbeurt houden, wat neerkwam op een verhaal uit je hoofd leren dat je ook weer opdreunde, want hoe je echt natuurlijk en authentiek een verhaal kunt vertellen, werd ons niet geleerd. En dan was er natuurlijk het rapport dat je in de kerst- en zomervakantie aan opa en oma moest laten zien om snoep of geld te krijgen, dat door iedereen nauwkeurig werd bestudeerd. Gelukkig heb ik ook genoeg leuke herinneringen: spelletjes- en sportdagen, knutselen en tekenen, meesters en juffen die fantastisch verhalen konden vertellen. Maar één ding staat me toch het sterkst voor de geest: het moeten. Het doen wat er gevraagd wordt en daar vooral niet van afwijken. Ik heb ook nog een jaartje Montessori-onderwijs gevolgd, maar daar vond ik de prestatiedruk alleen maar hoger. In de klas hing een lijst met al onze namen, en de stickers achter de namen gaven aan hoe ver je was met je opdrachten. Zo kon je in één oogopslag zien wie de strebers waren en wie de achterblijvers.

Ik zit ermee. Met die herinneringen. En met de verhalen van leeftijdsgenoten over hun ervaringen op school. Ik ken iemand die als kleuter al depressief was. Ik ken iemand die zich als kind op het schoolplein vaak achter een prullenbak verschool en dan, als er niemand keek, weer terug naar huis liep en thuis in de achtertuin ging zitten tot haar moeder haar vond. Ik ken iemand die vroeger is gepest omdat ze ‘anders’ was. Waar komen die negatieve verhalen vandaan? Nu mijn eigen kinderen over niet al te lange tijd naar school gaan, vraag ik me af of ons schoolsysteem inmiddels niet aan vernieuwing toe is. Ik las laatst een artikel in Het Parool, dat stelt dat het Nederlandse schoolsysteem de rechten van het kind schendt. Zo heeft een kind zelf geen inspraak over de eigen leerweg, maar wordt deze van bovenaf geheel voor ‘m uitgestippeld. Kinderen moeten zich ontwikkelen langs een vastgestelde en algemeen geaccepteerde ‘leerlijn’, en mogen daar vooral niet van afwijken. Die terreur begint voor mijn gevoel al met ‘Oei, ik groei’ en de richtlijnen van het Consultatiebureau. Kan je kind wel op tijd zijn hoofd optillen? Een speeltje overpakken? Blokjes stapelen? Eenmaal op school, gaan de teugels nog wat strakker aan. Toetsen maken, scoren, presteren: dáár draait het onderwijs in grote lijnen om.

Natuurlijk is het goed dat we goed onderwijs aangeboden krijgen en ik ben dankbaar dat ik de kans heb gekregen om door te leren, maar zou het niet in een andere vorm gegoten kunnen worden? Met iets minder dwang en wat meer plezier? De hele cultus van presteren, geld verdienen, hoger opklimmen op de ladder, spullen kopen, nog meer spullen kopen – en dan uiteindelijk doodgaan, is als je het mij vraagt niet meer echt van deze tijd. Het is allang bewezen dat streven naar méér niet gelukkig maakt. Jezelf met anderen vergelijken of langs een lat gelegd worden, doet dat ook al niet. Als docent creatief schrijven ben ik dagelijks bezig de creatieve schade te herstellen die volwassen mensen opliepen in hun jeugd: vrijwel iedereen heeft vroeger ooit te horen gekregen dat hij of zij ergens niet goed genoeg in was, of dat je van een creatief beroep niet kunt rondkomen. Terwijl dat nu juist is wat wél gelukkig maakt: een creatief leven leiden, lekker in je vel zitten, doen waar je goed in bent en vooral: wat je léúk vindt. Wat mij betreft mag de focus op school wel wat minder op het intellect en meer op zaken als creativiteit, levenskunst, lichaamsbewustzijn, hoe om te gaan met (negatieve) emoties, communicatie, ondernemerszin. Volgens een ander artikel in Het Parool zei Picasso al: “We groeien niet in creativiteit, we groeien eruit, door het onderwijssysteem.” De beroemde schrijver Tolstoj hekelde het systeem en richtte in 1850 zijn eigen school op waar “de leerling altijd het recht had om niet naar school te komen, of, als hij kwam, om niet te luisteren naar de ­leraar.” De school werd een succes, maar intussen zijn de meeste scholen nog gebaseerd op het oude systeem: dat van zachte dwang.

Ik pleit voor een schoolsysteem waar het onderwijs meer de leerling volgt dan andersom, waar kinderen al van jongs af aan keuzevakken kunnen volgen, waar beweging en creativiteit een grote rol innemen. Waar vrijheid en eigen keuze voorop staan. Mijn kinderen zijn nu nog zo heerlijk ongeremd, puur, creatief, vindingrijk en eigenzinnig. Ik moet er niet aan denken dat deze eigenschappen straks op school een langzame dood sterven en plaatsmaken voor prestatiedrang, faalangst, stress en ‘erbij willen horen’.

Volg Janneke nu ook op Instagram. 

Lees ook: Orthopedagoog Kina: Echt luisteren naar je kind is niet altijd makkelijk

Janneke Jonkman

Janneke (45) heeft drie dochters: een tweeling van 8 en een peuter van 2. Over de tweelingzwangerschap en -hectiek van de eerste jaren schreef ze het boek O jee het zijn er twee. Tegenwoordig probeert ze vanuit intuïtie en creativiteit te balanceren tussen haar werk als schrijver en het moederschap van drie meiden. Je kunt haar belevenissen ook volgen op haar Instagram.