Hevige parentshaming na ‘Leaving Neverland’, maar missen we het echte punt niet?
Je kunt het bijna niet gemist hebben: afgelopen weekend werd bij de NPO de veelbesproken documentaire Leaving Neverland uitgezonden, waarin twee slachtoffers van vermeend kindermisbruik door Michael Jackson hun verhaal deden. De reacties waren heftig en op social media kregen vooral de ouders van de twee mannen er keihard van langs. Want: waarom hadden ze hun zoons niet beschermd? Welke ouder is er nu zo dom? Maar, vraagt Vala zich af, is het wel zo makkelijk?
Samen met mijn man heb ik Leaving Neverland bekeken. De documentaire duurt vier uur, maar al na een half uur gaf Mario er de brui aan. “Ik heb genoeg gezien” zei hij en vervolgde: “weet je wie de echte schuldigen zijn in dit verhaal? De ouders. Want wie laat zijn kind nou bij een wildvreemde vent in bed slapen? Wie laat zijn kind nou achter bij iemand die je eigenlijk helemaal niet kent?” Ik kan niet anders zeggen dan dat ik in eerste instantie precies hetzelfde dacht. Net zoals vrijwel iedereen, want het regende veroordelingen richting de ouders van Wade Robson en James Safechuck, die beiden claimen jarenlang seksueel misbruikt te zijn door Jackson.
Wishful thinking
Als moeder kan ik me niet voorstellen dat ik mijn kinderen zo makkelijk in handen zou laten vallen van een misbruiker. Dat ik me zo eenvoudig om de tuin zou laten leiden door mooie praatjes, of door roem, status en geld. En iedereen die het van een afstand bekijkt zal zeggen dat het absurd is: een klein jongetje in het bed laten slapen van een volwassen vent die je als ouders eigenlijk nauwelijks kent. Je kind zomaar meegeven aan wie dan ook, ook al is hij een superster. Dat doe je niet.
Maar dat is dus het punt: wij bekijken het van een afstand. Het is ons nooit overkomen. Dus lijkt het ons onmogelijk dat je zoiets doet. Maar wat iedereen lijkt te vergeten is dat Leaving Neverland misschien wel helemaal niet gaat over Michael Jackson, wat hij wel of niet gedaan heeft, wat er waar is en wie er schuldig is. Leaving Neverland gaat over wat er om ons heen aan de lopende band gebeurt, zonder dat wij dat weten. Omdat we niet willen geloven dat het zo is. Omdat alle ouders denken: dat overkomt mij niet. Ik zou dat nooit laten gebeuren. Maar dat is weinig meer dan wishful thinking.
LEES OOK: Lieve Eva Jinek, je hoeft jezelf niet te vergeven, want je hebt niks fout gedaan.
Onder onze neus
Kindermisbruik is afschuwelijk. Het is misschien wel een van de vreselijkste dingen die er zijn. Als ouder kun je eigenlijk niet eens stilstaan bij de gedachte eraan, omdat je er accuut misselijk van wordt. Kinderen zijn onschuldig, puur, en dat op die manier bezoedelen is onmenselijk. Maar de realiteit is dat het gebeurt, regelmatig en onder onze neus. Op sportclubs, in kerken, op kinderdagverblijven en op scholen, op allerlei plekken waar wij onze kinderen in het volste vertrouwen achterlaten. Mensen die wij als ouders blind vertrouwen, waarbij we heel vaak niet eens nadenken en aan wie we ons kind dus gewoon in handen geven, blijken soms helemaal niet de mensen te zijn die wij dachten dat ze waren.
We denken wel dat we alles in de gaten hebben, dat we weten met wie we te maken hebben, maar is dat eigenlijk wel zo? Hoe goed ken jij de coach van het voetbalteam, of de leider van de scoutingclub? Die aardige buurman die altijd zo behulpzaam is, wie is dat eigenlijk echt? De confronterende waarheid is dat we dat gewoon niet weten. Maar dat we deze mensen wel vaak automatisch vertrouwen. Omdat we met hen samenleven op een manier die ons geconditioneerd heeft tot vertrouwen. We kennen ze, denken we. Omdát ze een autoriteitsfiguur op die voetbalclub zijn. Omdát ze leerkracht zijn op school. Omdát we al heel lang naast ze wonen. Het zijn daarom geen vreemden meer. En wie geen vreemde is, is niet gevaarlijk. Maar de ironie is nou juist: kinderen worden het vaakst misbruik door mensen die we kennen. Omdát we ze vertrouwen.
Victim blaming
Even voor de goede orde: dit is geen oproep tot collectief ouderlijk wantrouwen. Ik wil absoluut niet zeggen dat we in iedereen die bij onze kinderen in de buurt komt een potentiële kinderverkrachter moeten zien. Maar wat Leaving Neverland ons wel zou moeten doen beseffen is dat er meer kinderen (en vooral ook: meer jongetjes) dan we denken, dan we wíllen weten, het slachtoffer worden van misbruik en dat we ervoor moeten zorgen dat zij zich veilig genoeg voelen om om hulp te roepen. En dat we ons moeten realiseren dat dergelijke situaties niet zo zwart-wit zijn als we snel geneigd zijn te denken.
Het is eenvoudig om direct met een beschuldigende vinger naar de ouders van een misbruikt kind te wijzen. Te roepen dat die de taak verzaakt hebben hun kind te beschermen. Nalatig en laks zijn geweest, beter hadden moeten opletten. We doen dit omdat we onszelf willen voorhouden dat iets dergelijks ons nooit zal kunnen overkomen. Om onszelf te beschermen tegen de pijn die het doet om je te realiseren dat er nou eenmaal mensen zijn die kinderen iets aandoen en dat het zomaar zou kunnen dat onze kinderen daar ook slachtoffer van kunnen worden.
Die gedachte is zo verschrikkelijk, dat we hem koste wat het kost willen wegdrukken en onszelf daarom wijsmaken dat wij dat nooit zouden laten gebeuren. Dat wij wél beter weten. En dus gaan we de ouders die het wel overkomt veroordelen. Om onszelf een beter gevoel te geven. Het is een logische psychologische reactie, maar het zou goed zijn als we proberen stil te staan bij wat dat voor gevolg heeft. Er is namelijk een woord voor dat fenomeen: victim blaming, en het zorgt ervoor dat slachtoffers van seksueel misbruik heel vaak niet naar buiten durven komen met hun verhaal. Het zorgt ervoor dat misbruik veelal onopgemerkt blijft en daardoor een taboe. En dus onverminderd en onbestraft kan blijven voortbestaan.
Grooming
Wat veel mensen zich niet realiseren is dat een misbruiker meestal gehaaid te werk gaat. Dat er een strategie achter het misbruik zit die dusdanig slim en uitgedacht is, dat je als normaal, weldenkend, mens helemaal niet door hebt wat er onder je neus gebeurt. Oprah Winfrey noemde het in een interview met Robson en Safechuck nav Leaving Neverland heel mooi grooming: de dader polijst als het ware zijn slachtoffer en de omgeving van dat slachtoffer zodanig dat niemand meer door heeft wat voor lelijkheid er eigenlijk achter het moois zit wat zij te zien krijgen. Het is, als het ware, een soort betovering, die, heel langzaam, over je wordt uitgesproken.
Ik kan er, als iemand die zelf seksueel misbruikt is, over meepraten. Bij mij gebeurde het weliswaar (godzijdank) niet in mijn kindertijd, maar ook ik was nog relatief jong en kwetsbaar. Achteraf gezien waren de signalen er duidelijk: hij won mijn vertrouwen en dat van mijn omgeving, was charmant en behulpzaam en begon me toen langzaam, steeds een beetje meer, los te weken van de mensen om mij heen. Ik ging liegen tegen mijn omgeving toen er vragen kwamen, pareerde iedere twijfel die er was bij mensen. Iedereen was gek op hem, liep met hem weg, terwijl deze man mij heel lang recht onder hun neus zowel fysiek als emotioneel misbruikte.
Als ik er nu van een afstand op terugkijk denk ik: het was toch duidelijk dat er dingen niet klopten? Maar dat is de kracht van grooming: je kunt niet meer door het rookgordijn kijken dat zo doelbewust voor je is opgetrokken. Je bent er door verblindt. Ik was geen kind meer, maar ik was jong genoeg. Mijn ouders hebben niet gezien wat er voor hun ogen gebeurde. En ik weet dat ze zich daar tot op de dag van vandaag schuldig over voelen. Maar ik verwijt het ze niet. Want wat je niet ziet, bestaat nou eenmaal niet.
Monsters van het leven
Iedere ouder wil de veiligheid van zijn kind waarborgen. Het idee dat er iets met ze zou kunnen gebeuren is onverteerbaar. Iedere ouder doet zijn uiterste best om zijn kind te beschermen tegen de gevaren van de wereld. Maar soms lukt dat niet. Soms vallen kinderen ten prooi aan de monsters van het leven en heb je ze als ouder niet uit hun klauwen kunnen redden. Dat is al afschuwelijk genoeg zonder dat we elkaar vervolgens ook nog gaan veroordelen.
Toegegeven: ook ik heb die neiging als ik vreselijke verhalen hoor zoals die uit Leaving Neverland. Ook ik wil graag geloven dat ik het beter zou doen, dat ik mijn kinderen wel voor dergelijk leed zal weten te behoeden. Maar we moeten ons realiseren dat het zo eenvoudig niet altijd is. Niet zo zwart-wit als we graag zouden willen. En dat we onze kinderen er niet mee helpen als we niet naar degenen die onze kinderen kwaad doen, maar naar elkaar gaan staan wijzen. Omdat dat precies is wat de monsters willen, omdat dat precies is wat iedereen die kwaad doet, wil: dat de gelederen zich niet sluiten, maar juist openen. Zodat zij daar tussendoor kunnen glippen, als dieven in de nacht, en stilletjes kunnen verdwijnen, met medeneming van hetgeen zij hun slachtoffers hebben afgenomen: hun hart, hun ziel, hun onschuld. En daarmee dus: hun leven.
Misbruik maakt het leven van een kind kapot en we kunnen dat alleen maar proberen te voorkomen als we samenwerken. En soms zal het helaas toch nog steeds gebeuren. Maar laten we er dan in ieder geval voor zorgen dat de slachtoffers (want ja, ook de ouders zijn slachtoffer als een kind iets wordt aangedaan) zich veilig genoeg voelen om naar voren te komen, omdat ze weten dat ze gesteund zullen worden. Eén voor allen, allen voor een tenslotte, want een kind dat iets vreselijks overkomt, is dat in ons ouderhart eigenlijk niet ook ons kind?
(Beeld: screenshot Leaving Neverland)
LEES OOK: Geen piemel, geen kind – en waarom dat gewoon discriminatie is.
Vala van den Boomen (41 jaar) heeft drie kinderen: een zoon van 12, die autisme heeft, en twee dochters van 10 en 6 jaar, die de chronische aandoening EDS hebben, net als zijzelf. Ze is getrouwd met Mario en werkt als beleidsmedewerker in de Tweede Kamer. De eerste tien jaar van haar moederschap heeft Vala niet geslapen, omdat haar kinderen altijd wakker waren. Die schade probeert ze nu in te halen. En dat is hard nodig, want de puberteit staat voor de deur. Dat brengt weer heel nieuwe uitdagingen met zich mee, dus heeft ze al haar krachten nodig.
